Verkeningsrapport 'Grenzen van het modernisme'

Vanaf de jaren negentig dringt het steeds meer tot de westerse kunstwereld en dus ook in de westerse kunstgeschiedenis door dat onze westerse blik aanzienlijke delen van de (kunst)wereld links heeft laten liggen. De niet-westerse kunst wordt nu niet alleen als voorbeeld voor westerse kunstenaars gezien om tot puurheid en onbevangenheid te komen, maar het eigen karakter en context van niet-westerse kunst wordt steeds meer object van studie. Zo is een belangrijk deel van de twintigste-eeuwse kunstgeschiedenis een vertelling van de Werdegang van het modernisme en tot voor kort leek dat zich uitsluitend in de westerse wereld (Europa en de Verenigde Staten) te hebben afgespeeld. De meest recente overzichtstentoonstelling over het modernisme Modernism. Designing a new world. 1914-1939 in het Victoria & Albert Museum (Londen) uit 2006 is een overtuigend voorbeeld van deze westers georiënteerde visie op het modernisme. Men had zich beperkt tot de bekende westerse hoogtepunten van het modernisme, waaronder Het Bauhaus, het Constructivisme en De Stijl. Maar doordat nu in toenemende mate deze tunnelvisie wordt verlaten wordt meer en meer ingezien dat moderniteit en modernisme zich wel degelijk ook in de niet-westerse wereld hebben voorgedaan. Het blijkt uit verschillende - met name buitenlandse – studies dat moderniteit in de twintigste eeuw, dat omschreven kan worden als de historische conditie die bepaald wordt door het streven naar verlichting, vooruitgang, vernieuwing en democratische waarden, zich geenszins heeft beperkt tot de westerse wereld. Dit geldt eveneens voor het modernisme, dat gezien kan worden als het specifieke antwoord in principes, artistieke uitgangspunten en vormen op deze conditie. Met andere woorden: moderniteit en modernisme zijn al vanaf het begin van de twintigste eeuw mondiale verschijnselen. Dit onderzoek en deze tentoonstellingenreeks zal aan het licht brengen dat moderniteit verschillende gezichten heeft gehad. Aandacht voor het ‘vergeten modernisme’ Door aandacht te besteden aan dit ‘vergeten modernisme’ in niet-westerse landen, willen we een bijdrage leveren aan het opvullen van de hiaten in de geschiedenis van de twintigste- eeuwse kunst. Pilot-onderzoek heeft nu al uitgewezen dat dit een uitermate actueel onderwerp is, omdat er interessante parallellen zijn aan te wijzen met de huidige tijd (zoals in Shanghai, zie verantwoording). Onderzoek wijst uit dat de huidige hybridisering van de kunst al ver voor de Tweede Wereldoorlog zijn aanvang had genomen. Dit heeft zich in een aantal landen ook na de Tweede Wereldoorlog voortgezet, maar in landen waar het communisme de leidende politieke macht werd (Rusland en China) is het modernisme verdrukt ten gunste van de van hoger hand opgelegde sociaal-realistische kunstbenadering. In de laatste Documenta 12 (2006), waarin het mondiale modernisme een belangrijk thema was, kwam overduidelijk naar voren dat ook in de jaren zestig en zeventig in vele niet-westerse landen er zich zeer vergelijkbare modernistische tendensen hebben voorgedaan, waar het westen tot voor kort geen enkele weet van had. Afbakening van het onderwerp Wij realiseren ons dat het achterhalen van het modernisme in niet-westerse landen een grootscheepse operatie is, dat onmogelijk in één tentoonstelling ondergebracht kan worden. Daarom is besloten om een reeks tentoonstellingen te maken, waarbij de verschillende landen en perioden afzonderlijk aan bod zullen komen. In deze eerste essay-tentoonstelling hebben we de volgende afbakeningen aangebracht: 1.Tijdsperiode: Aangezien het modernisme na de Eerste Wereldoorlog een breed gedragen culturele beweging was die zich in alle kunstuitingen manifesteerde, ligt het voor de hand om de eerste tentoonstelling ook in het Interbellum te laten beginnen. Dit was de scharniertijd van de traditionele, ambachtelijke naar de geïndustrialiseerde, burgerlijke nieuwe maatschappij. 2. Kunstdiscipline: We leggen de nadruk op grafische en industriële vormgeving en architectuur, geplaatst in een brede culturele context en in de sociaal-economische en politieke ontwikkelingen van die tijd. Hoewel dus de focus op de functionele kunsten zal liggen, zullen we zeker ook aandacht besteden aan de beeldende kunst en film, om de geest van die tijd en het lokale modernisme goed tot uitdrukking te laten komen. De focus op vormgeving en architectuur is ook ingegeven door de actuele belangstelling voor duurzaamheid (sustainability) en social design. 3. Geografische afbakening: Vijf landen aan de grenzen van Europa en Azië zijn gekozen waarvan bekend is dat er hetzij uitwisselingen met Nederland plaatsvonden - zoals in het geval van Japan, Siberië en Indonesië - hetzij er duidelijk sprake was van een beïnvloeding van het internationale modernisme, zoals dat het geval is bij Turkije en Shanghai. Er is hierbij ook rekening gehouden met de zogenaamde prioriteitslanden van het Ministerie van Buitenlandse Zaken . Voor een gedetailleerde verantwoording en explicatie van deze afzonderlijke locaties, wordt aanbevolen de verschillende, hier bijgevoegde bijlagen per land te raadplegen.