Verhalen van reken-wiskundeonderwijs in groep 4

Abstract Dit boek (193 pagina’s) beschrijft het onderwijsleerproces van groep 4 van o.b.s. De Schakel in Amsterdam ZO, waar van 4 november tot en met 9 december 1996 filmopnamen zijn gemaakt van het reken-wiskundeonderwijs. Wie zich een beeld wil vormen van de manier waarop dit verslag tot stand is gekomen, moet de verslaggever voor zich zien in diverse rollen. Als ontwikkelingsonderzoeker die zich heeft voorgenomen een multimediale leeromgeving voor studenten tot stand te brengen, wil hij zo getrouw mogelijk het onderwijs in de klas registreren; ondertussen stelt hij zich regelmatig de vraag "wat is eigenlijk 'rijk'?", hetgeen onder meer leidt tot momenten van bezinning en het maken van reflectieve notities. Voor, na en een enkele keer tijdens de les, vonden er gesprekken plaats met de leraren en anderen die bij de lessen betrokken waren. Uiteraard was er ook het nodige telefonische (en e-mail) contact tussen de leraren Minke en Willie en mij. Op die momenten voelde ik me vaak begeleider. Die begeleidersrol wijzigde zich in de loop van de 5 weken. In de voorbereidende discussies van het MILE-team was afgesproken zo weinig mogelijk in te grijpen in de plannen en de aanpak van de beide leraren. Minke en Willie stelden de ideeën voor aanpassing en verrijking van de lessen op prijs, waardoor ze dikwijls besloten tot herziening van de voorgenomen plannen. Dat gold bijvoorbeeld voor het groepswerk in de eerste les en voor de ‘problemen van de week’. De rol van verslaggever ontstond spontaan. Bij de proefopnamen was al de behoefte aan het regisseren naar voren gekomen. Tijdens het regisseren en tussen de bedrijven door maakte ik aantekeningen en verwerkte die onmiddellijk na de opnamen in een verslag, Bij het uitschrijven van de ‘verhalen’ schoten allerlei gedachten door m’n hoofd. Het zijn vooral beschrijvingen van spontane opwellingen op momenten dat me iets te binnen schoot wat me van waarde leek voor de toekomstige leeromgeving van studenten, De reflectieve activiteiten tonen iets van de verschillende functies die ik tijdens de opnamen vervulde met als overkoepelende hoofdrol die van ontwikkelaar van de leeromgeving. Was het wel verstandig om die rollen door een persoon te laten uitvoeren? Had ik me niet moeten beperken tot de regie of de verslaggeving? Ook achteraf beschouwd zou ik het weer op die manier willen aanpakken. Voor mezelf bleek het maken van het verslag een sterke stimulans om over de toekomstige leeromgeving na te denken en te schrijven; bovendien bleek het verslag een nuttig instrument bij de begeleiding van de leraren. De verslagen bleken bovendien een belangrijke ondersteuning voor de overige mileteamleden Fred, Willem en Maarten , die telkens de dag na opname, de (drie) videobanden moesten monteren tot één band. Dit alles betekende dat er een strakke tijdsplanning moest worden aangehouden: de verslagen werden op de dag van opname via e-mail verzonden. De collega's konden zo bij het monteren preluderen op de belangrijkste momenten in de lessen. Een paar keer heb ik de plek achter de monitoren verwisseld voor een observatieplaats in de echte arena, in het lokaal, naast geluidsman Kees.De bedoeling daarvan was om de verschillen in waarneming te proeven tussen het kijken via de drie camera's en de daadwerkelijke waarneming temidden van de kinderen en hun leraar; met name in les 3 en les 15 schrijf ik daarover. In dat geval verzorgde een Maarten de regie. Zodoende zijn er van de eerste les zelfs twee verslagen gemaakt, door Fred en door mij, ze worden beide hierna beschreven. Van de acht extra opnamen zijn eveneens schriftelijke verslagen gemaakt. Het zijn opnamen van onder meer gesprekken met begeleiders, gesprekken met ouders, een gesprek met de directeur, een teamvergadering en een ouderavond. De verslagen betreffen de originele versies; slechts twee zinnen zijn aangepast uit overwegingen van privacy of integriteit. De onder druk opgeschreven 'verhalen' vertonen ongetwijfeld kenmerken van een eerste versie. Bij nadere beschouwing van de video-opnamen zal de kijker gebeurtenissen zien die misschien anders, onjuist of zelfs helemaal niet beschreven zijn in het verslag van de les. Verder bevatten de verslagen reflectieve notities en vragen die uitnodigen tot discussie. Dat laatste is van belang. Behalve als leidraad en overzicht is het verslag bedoeld als spiegel voor anderen die willen vertellen over 'de verhalen van groep 4'.