Rechtspraak in tijden van crisis: over bedreigingen en kansen voor rechtspraak, economie en rechtsstaat

Rechtspraak en samenleving zijn in constante interactie met elkaar. Een crisis in de samenleving heeft daarom gevolgen voor de rechtspraak. Dat geldt ook voor de huidige economische crisis. In een tijd van recessie treedt het belang van een goed functionerende rechtspraak voor de economie scherper aan het licht. Gegeven dit belang worden de mogelijkheden bezien van versterking van de infrastructuur van de rechtspraak ten behoeve van economische ontwikkeling. Een daarvan is de vergroting van de aantrekkelijkheid om complexe internationale juridische geschillen tussen bedrijven voor te leggen aan de Nederlandse rechter. In het bijzonder kan hierbij worden gedacht aan geschillen op het gebied van het internationale vervoer. Zorgelijk zijn de ontwikkelingen in politiek en samenleving die worden aangeduid als 'een crisis in de rechtsstaat' in hun mogelijke uitwerking voor de rechtspraak. Waar de staatsrechtelijke verhoudingen vooral worden bepaald door historisch gegroeide ongeschreven regels, dreigt bij afnemend respect voor deze regels bij de politieke machten aantasting van de onafhankelijke positie van de rechterlijke macht. De Grondwet biedt op dit punt onvoldoende waarborgen. Alertheid is hier geboden. De rechtspraak zal haar positie moeten versterken door een brug te slaan naar de samenleving. Rechters moeten daarvoor meer mogelijkheden krijgen om inzicht te krijgen in de maatschappelijke gevolgen van hun beslissingen. Een dergelijke jurisprudence of consequences kan helpen om de kloof met de burger te verkleinen en het maatschappelijk vertrouwen in de rechtspraak te vergroten. De wetenschap zal hieraan een belangrijke bijdrage kunnen leveren. De samenwerking tussen de rechtspraak en universiteiten moet worden geïntensiveerd.