Onderzoek en professionalisering van docenten

Inleiding In de Expeditie durven, delen, doen hebben externe onderzoekers samen met docenten gewerkt aan onderzoek rond innovaties. Internationale studies laten zien dat de samenwerking tussen docenten en onderzoekers de professionele ontwikkeling van docenten impulsen geeft (Meijer, Meirink, Lockhorst en Oolbekking-Marchand, 2010; Dresner en Worley, 2006). Daarnaast kan samenwerking helpen de kloof te dichten tussen onderwijsonderzoek en de onderwijspraktijk (Zwart, Lunenberg en Volman, 2010) Ook in de Expeditie durven, delen, doen is het doen van onderzoek door docenten in de eigen school, al dan niet gericht op verbetering van de eigen lespraktijk, opgevat als een manier bij uitstek om de professionele ontwikkeling van docenten te stimuleren. Hier wordt ingegaan op welke wijze de samenwerking aan praktijk gericht wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van innovaties tussen onderzoekers en scholen tijdens de Expeditie is vormgegeven en welke invloed docent onderzoek heeft gehad op de professionalisering van docenten. Theoretisch kader De rol die aan de docent in het onderzoek wordt gegeven, zoals in de Expeditie, gaat uit van de docent als ‘de expert die zelf verantwoordelijkheid neemt voor het ontwikkelen van professionele kennis en daarbij weloverwogen gebruik maakt van door anderen ontwikkelde kennis’ (Ponte, 2002). Volgens Burton & Bartlett (2005) is onderzoek van en door docenten een zeer effectieve manier om aan hun professionele ontwikkeling te werken. Een kenmerk van deze recente aandacht voor de professionele ontwikkeling van docenten is dat de leraar niet meer als uitvoerder en toepasser van elders bedachte methoden en inzichten wordt aangesproken, maar als ontwikkelaar en onderzoeker. Of wel ‘knowledge of practice’, oftewel kennis die door leraren zelf is ontwikkeld door onderzoek te doen naar de eigen praktijk (Cochran-Smith & Lytle, 1999). In binnen- en buitenland wordt de context voor professionalisering van docenten mede bepaald door de roep om academisering van docenten (o.a. commissie Dijsselbloem, 2008). De docent is niet langer alleen de uitvoerder in de lespraktijk. Hij is in staat vragen te stellen bij datgene wat hij doet en via eigen onderzoek of dat van anderen antwoorden te vinden die de eigen lespraktijk verbeteren. Uiteindelijk kan dit leiden tot een overgang van een doe-cultuur zoals die nu veelal in scholen overheerst, naar een denk-cultuur waarin sprake is van ‘data driven’ handelen (Earl en Katz, 2006). Ofwel: een onderzoekscultuur in de school met als doel de onderwijspraktijk te verbeteren. Methode Om zicht te krijgen op de rol die docenten hebben gespeeld in het Expeditieonderzoek, is een vragenlijst van 28 items voorgelegd aan de externe onderzoekers die met de scholen hebben samengewerkt. In deze vragenlijst is gevraagd naar het uitvoeren van het onderzoek, het gebruik van onderzoek en de effecten op de professionalisering van de docenten. Vijftien onderzoekers (vanuit 11 projecten één onderzoekers en uit twee projecten twee onderzoekers) hebben de vragenlijst ingevuld. Samen waren zij betrokken bij in totaal zestien scholen die deelnamen aan Expeditie Durven Delen Doen. Daarnaast zijn zes case studie beschrijvingen gemaakt van verschillende manieren waarop docent onderzoek in scholen is vormgegeven en de invloed op het leren van de betrokken docent en de onderzoekscultuur in de school. Resultaten Op basis van de vragenlijst is een typologie van docentrollen in onderzoek ontwikkeld. • Docent als zelfstandig onderzoeker • Docent als onderzoekspartner van de externe onderzoeker • Docent als gebruiker van onderzoeksliteratuur en –resultaten • Docent als begeleider van onderzoek • Docent als respondent van onderzoek Uit de vragenlijst en de casussen blijkt dat aan onderzoek werken in de eerste plaats leidt bij betrokken docenten tot reflectie op het eigen handelen. Daarnaast ontwikkelen zij onderzoeksvaardigheden. Bovendien geven docenten en schoolleiders aan meer nut en noodzaak te zien van een structurele plaats van onderzoek in school. In de school zien we een voorzichtige overgang van een doe- naar een denkcultuur. Deze resultaten zijn ook gevonden door Meijer et al.,2010). We kunnen constateren dat met de samenwerking tussen externe onderzoekers en scholen in de Expeditie de kloof tussen theorie en praktijk een stukje gedicht is. Discussie De Expeditie laat een variatie in rolverdelingen zien. De vraag die dit opwerpt is of een docent een volleerd, zelfstandig onderzoeker kan of moet zijn, en welke rol externe onderzoekers kunnen spelen. Andere punten die de revue zullen passeren zijn kennisdeling en de generaliseerbaarheid van dit soort schoolgebonden onderzoek. Hoewel in de Expeditieonderzoeken gewerkt is via wetenschappelijke regels, is de context van de hier gepresenteerde voorbeelden vaak te klein en te specifiek om tot conclusies te komen op theoretisch niveau.