Het bekoorlijk vernis van de rede: Over poetica en proza van F. Bordewijk

Ferdinand Bordewijk (1884-1965) behoort tot de grootste prozaschrijvers van de moderne Nederlandse literatuur. Vooral de gecanoniseerde romans Bint en Karakter zijn onderwerp van intensieve essayistische en wetenschappelijke reflectie. Ten onrechte is zo het beeld ontstaan van een auteur die weliswaar veel geschreven heeft -het Verzameld werk omvat dertien delen- maar die zijn positie in de letterkunde grotendeels te danken heeft aan enige vooroorlogse werken.

Het bekoorlijk vernis van de rede gaat in op een drietal hoogtepunten uit Bordewijks oeuvre die eerder niet of nauwelijks aandacht hebben gekregen. Het zijn de korte expressionistische roman Knorrende beesten uit 1933, en de twee naoorlogse publicaties waarvoor Bordewijk in 1953 de P.C. Hooftprijs ontving: de surrealistische verhalenbundel Studiën in volksstructuur (1951) en de monumentale 'realistische' roman De doopvont (1952).

Als geen andere Nederlands auteur was Bordewijk een literaire seismograaf van maatschappelijke processen die het aanzien van de twintigste eeuw ingrijpend hebben veranderd. De mechanisering van de samenleving, de veranderingen in de sociale stratificatie en de nawerking van de Tweede Wereldoorlog in een periode van wederopbouw zijn verschijnselen die Bordewijk literair heeft gedocumenteerd en becommentarieerd. In Het bekoorlijk vernis van de rede wordt Bordewijks fictie niet alleen onderworpen aan een tekstgerichte analyse. Ook zijn literatuuropvatting, de literair-historische contekst en de filosofische, sociologische en cultuurhistorische achtergrond worden beschreven.