De XTC-winkel: Een ‘ervaringsgericht’ publieksonderzoek

Poppi Drugsmuseum en onderzoekers van de Universiteit Utrecht evalueerden in 2022 de maatschappelijke reacties op drie scenario’s van gereguleerde verkoop van MDMA via een uniek publieksonderzoek: een ‘XTC-winkel’ in hartje Utrecht. In dit rapport worden de uitkomsten van dit onderzoek beschreven. Het maatschappelijk debat over het reguleren van MDMA – de werkzame stof in XTC1 - voor verkoop aan consumenten laait regelmatig op. Nederland is een van ’s werelds grootste producenten en exporteurs van XTC en meer dan een miljoen Nederlanders gebruikte ooit het middel. De enorme illegale markt schept tal van maatschappelijke problemen, van veilig gebruik tot criminele ondermijning van de samenleving. Het gesprek over regulering is echter sterk gepolariseerd, wat het denken over alternatieve scenario’s beperkt. In het kader hiervan hebben drugsonderzoekers van het Poppi Museum, in samenwerking met onderzoekers van de Universiteit Utrecht, drie scenario’s voor alternatieve, gelegaliseerde verkoop van MDMA in detail doorontwikkeld: een apotheek, een smartshop en een club/party. Met behulp van creatieve makers van het Utrechtse Uitvindersgilde in samenwerking met Corné van der Stelt, werden deze drie verkooppunten naast elkaar ingericht in een winkelpand in het centrum van Utrecht. De winkel was open voor publiek tussen medio juli en eind september 2022. Binnen het onderzoek dat aan de XTC-winkel gekoppeld was stond de vraag centraal: onder welke voorwaarden vinden bezoekers van de XTC-winkel en drugsdeskundigen gereguleerde toegestane verkoop van XTC acceptabel? De 1529 bezoekers aan de winkel gaven hun visie op de diverse verkoopvoorwaarden. Hiernaast organiseerde het team twee focusgroepdiscussies onder drugsexperts, observeerde het gesprekken tussen bezoekers en nodigde politici, beleidsmakers, (internationale) studenten en scholieren en academici uit op locatie. Een eerste belangrijke conclusie is dat noch de bezoekers van de XTC-winkel, noch de deelnemers aan de focusgroepen onder ‘legalisatie’ of ‘regulering’ het volledig vrijgeven van de verkoop van MDMA verstaan. Beide groepen zijn voor (strenge) restricties op die verkoop. De deskundigen zijn daarbij iets behoudender: zij kozen in meerderheid voor een vierde scenario: een gespecialiseerde maar voor de klant onaantrekkelijke retail outlet. De bezoekers van de XTC-winkel - voor een belangrijk deel zelf gebruikers - waren in meerderheid voor òf verkoop door de apotheek, òf door een smartshop. In gesprek in de winkel kwamen ook zij vaak uit op een vierde scenario ergens tussen deze twee opties in, zij het met een iets lagere drempel voor de klant dan waar de deskundigen voor kozen. Ook verkoop op feesten en clubs kon nog op acceptatie door tegen de zestig procent van de bezoekers rekenen. Maar in al deze scenario’s juichten bezoekers van de XTC-winkel juist ook restricties op verkoop toe. Zo waren ze voor een minimumleeftijdsgrens, veiligheidsgaranties en het beperken van de maximale doses in pillen. Vrijwel iedereen was tegen het toestaan van marketing en reclame. Als cross-over tussen een ‘ervaringsgericht’ publieksonderzoek en een kunstinstallatie kende het onderzoek een aantal beperkingen. Toch geeft het rapport interessante indicaties voor vervolgonderzoek en nadere beleidsmatige exploraties. De XTC-winkel bleek daarnaast zeer effectief om bewustzijn en genuanceerde uitwisseling onder bezoekers te creëren en om een politieke dialoog te faciliteren: op locatie en in de media. Het gesprek in de winkel ging voorbij aan een gepolariseerd debat over het wel of niet reguleren, maar ging de diepte in naar mogelijke alternatieve scenario’s om met MDMA om te gaan. Daarmee draagt het bij aan een verdieping in het Nederlandse drugsdebat.