De Veenendaalse Kei: Een zoektocht naar de oorsprong en het gebruik van een bijzondere zwerfsteen

Op verzoek van de gemeente Veenendaal is de achtergrond van de Veenendaalse Kei onderzocht. Deze zwerfsteen is in 2015 bij graafwerkzaamheden in de Nieuweweg gevonden. Zowel de oorsprong van de steen alsook het mogelijke gebruik in historische tijden worden in deze rapportage beschreven. De Veenendaalse Kei is ruim een miljard jaar geleden als gneisgraniet tijdens het Precambrium (ouder dan 500 miljoen jaar) in Scandinavië (Midden Zweden?) ontstaan als gestolde magma. Veel later is de kei in de op een na laatste ijstijd het Saalien (238.00 – 128.000 jaar geleden) als zwerfsteen meegevoerd door het landijs en in de laatste fase van deze ijstijd achtergebleven in Veenendaal (ca. 140.000 jaar geleden). Het kunstmatige aangebrachte gat in de kei [Noot #3: kunstmatig karakter kort na de vondst reeds opgemerkt door K. Cohen (UU); bevestigd door B.J. Grootenhuis] wijst erop dat de steen oorspronkelijk aan het oppervlak heeft gelegen. Waarom het gat is aangebracht is niet met zekerheid vast te stellen. Op een bepaald moment heeft men de kei laten verzinken omdat deze in de weg lag. Er zijn verschillende mogelijkheden voor het gebruik van de steen in het recente verleden:
• De kei heeft dienst gedaan als limietsteen op het drie gemeentepunt. Het zeventiende-eeuwse toponiem ‘De Steen’ (bij de boerderij Venloo/Vendel) heeft zijn naam te danken aan deze steen die opviel door zijn grootte.
• Het betreft een willekeurige grenssteen die verplaatst is. De gemeentegrens/provinciegrens lag slechts enkele tientallen meters naar het zuiden.
• De ligging in de Nieuweweg, die na 1832 is aangelegd, betekent dat men de kei mogelijk heeft willen vervoeren via deze weg naar het toenmalige centrum van Veenendaal. Daarbij is het transportmiddel (kar of slede) kapotgegaan. Het voornemen om de kei op te blazen of te splijten is niet uitgevoerd en men heeft vervolgens de kei laten ‘verzinken’.
• De kei heeft tot in de negentiende eeuw altijd in de akker gelegen. Deze ligging was een hindernis in de agrarische bedrijfsvoering. Op een gegeven moment werd besloten om de steen, na een vergeefse poging om deze te splijten of op te blazen, in de grond te laten verzinken.

Indien in de toekomst aanvullende informatie in het archief wordt aangetroffen kan hier misschien
meer duidelijkheid over worden gegeven.