Stierf Prince mét drugs, of áán drugs?

Description

Stierf Prince mét drugs, of áán drugs?

Trouw

BYLINE: DIRK WATERVAL

SECTION: | Wetenschap; Blz. 16, 17

LENGTH: 1038 woorden

Lijkschouwing | Waarom moest het ruim een maand duren voor vaststond dat Prince overleed door een overdosis pijnstillers? Dat kan sneller, weten onderzoekers van de Universiteit Utrecht.

Dit is een geautomatiseerde vraag om hulp. Uitgeteld door drugsgebruik. Kun je komen checken hoe het met me gaat?' Heroïneverslaafden nemen een risico met elke naald die ze in hun arm zetten: een overdosis ligt altijd op de loer. Vandaar de app die eerder dit jaar in de VS werd gelanceerd. Net voor het injecteren starten gebruikers daarop een timer, die ze na tien minuten zelf weer moeten afzetten. Doen ze dat niet, dan gaat bovenstaand bericht, samen met hun locatie, naar een familielid of vriend.

Zo kan de bewusteloze misschien net op tijd worden gered. En in het slechtste geval is de oorzaak van overlijden in ieder geval duidelijk. Want gek genoeg is achterhalen of iemand overleed aan een overdosis drugs of medicijnen nog altijd niet zo makkelijk. Prince' dood was bijvoorbeeld een maand na zijn fatale overdosis nog altijd in mysterie gehuld. Dankzij farmacologe Hester Peltenburg, deze week gepromoveerd aan de Universiteit Utrecht, komen aan die lange wachttijden straks misschien een eind.

Waarom is het tot op heden zo moeilijk een noodlottige overdosis te diagnosticeren? "Even kijken of de overledene sporen van drugs in zijn bloed heeft, is best makkelijk", zegt Peltenburg. "Maar veel zegt dat nog niet. Wat je wilt weten: hoe was de concentratie daarvan op het punt van overlijden?" Dáár zit de moeilijkheid. In een levenloos lichaam veranderen bloedwaarden met de minuut. Het hart pompt niet meer, cellen beginnen hun inhoud te lekken in het omringende bloed. Postmortale herverdeling, noemen experts dat fenomeen.

Uit een Amerikaanse studie uit 2010 bleek hoeveel impact die herverdeling kan hebben. Toxicoloog Fred Apple onderzocht hoe het fentanyl-gehalte in het bloed veranderde van mensen die aan een overdosis van dat medicijn waren bezweken. Bij zeven van de lichamen zag hij direct na de dood amper sporen van de drug, die ook Prince in april de das omdeed. Echter, na een paar uur begonnen de concentraties daarvan behoorlijk op te lopen. De lever, opslag- en verwerkingsplaats van medicijnen en drugs, liep leeg in de bloedbaan. De fluctuaties verschilden bovendien erg bij de verschillende personen.

Het is daardoor allerminst zeker dat de gevonden drugs ook de oorzaak van overlijden zijn geweest. Net zo goed kan de onfortuinlijke gebruiker bezweken zijn aan een hartaanval, en had hij toevallig een 'onschuldige' hoeveelheid heroïne of medicatie door zijn aderen stromen. "Je wilt dus eigenlijk een methode om de gevonden waarden terug te rekenen naar het punt van overlijden", zegt Peltenburg. "Was de concentratie toen levensbedreigend hoog, dán pas is de doodsoorzaak zeker."

Naaldjes

Als oplossing voor de steeds terugkerende puzzel komt Peltenburg met naaldjes. Daaraan kleeft een coating die medicijnen en drugsresten naar zich toetrekt zodra je ze in bloed of weefsel hangt. De methode heet solid phase microextraction (SPME), en werd al langer gebruikt in andere vakgebieden. Om grondwater controleren op gevaarlijke stoffen bijvoorbeeld. Utrecht is echter de eerste die er het diagnoseprobleem mee probeert op te lossen.

Daarvoor moesten Peltenburg en consorten wel met een nieuwe coating komen dan de gangbare. Die trok alleen neutrale stoffen aan, zonder elektrische lading dus. Het probleem: meer dan 60 procent van de medicijnen heeft een positieve lading zodra ze het maagdarmkanaal zijn gepasseerd. Het lichaam streeft nu eenmaal naar een bepaalde zuurgraad, en dat verkrijgt het door elektronen te gijzelen van stoffen zónder een lading. Met een negatieve coating op de naalden worden die positieve medicijnen dus afgevangen. Een beetje als een ballon die aan het plafond blijft hangen nadat hij over een wollen trui is gewreven.

"In de toekomst kunnen forensisch experts de naalden direct in het lichaam van het lijk steken", vervolgt Peltenburg, "op de plaats delict dus. Rechtstreeks in de lever - verzamelplaats van medicijnen - maar ook in bijvoorbeeld het dijbeen of de oogbal. Zolang het maar verspreid is over het lichaam." De drugs in het bloed blijven eraan hangen, en de naalden kunnen direct naar het lab. Binnen een dag resultaat. "Op dit moment moet het hele lichaam naar het lab, waar ze er stukken weefsel uit moeten snijden. Dat weefsel moet vervolgens in de blender, waarin het tot een papje vermalen wordt." Daaruit moeten dan weer bepaalde eiwitten worden verwijderd, omdat die de meetapparatuur zouden kunnen beschadigen.

Metingen met hamlappen

Tijdrovend. Peltenburgs naaldjes trekken die ongewenste eiwitten niet aan, dus die hoeven niet verwijderd te worden. Belangrijker, ze helpen bij het terugrekenen naar de concentratie drugs op het moment overlijden. "Daarvoor kunnen ze met tussenpozen, van zeg twintig minuten, in het lichaam worden gestoken. De concentraties in het bloed veranderen dan met elke meting. De snelheid van die verandering komt zo in beeld. Weet je hoe lang het lijk er ligt, dan kun je terugrekenen."

Eerlijkheid gebied haar wel te zeggen: de naalden zijn nog niet in de forensische praktijk toegepast. "Forensisch experts zijn niet zo happig hun gewichtige werk uit te voeren met een experimentele techniek." Daarom deed ze haar metingen met varkensvlees, recht uit de supermarkt. "Die legden we een dag in een badje met medicatie. Een veelgebruikt medicijn tegen depressies bijvoorbeeld, dat helaas regelmatig wordt gebruikt voor zelfmoordpogingen." De cellen in de hamlappen zogen zich ermee vol, waarop de bemonsteringsnaadjes erin gingen. Ook donorbloed werd aan de experimentele techniek onderworpen.

Ondanks de belofte van Peltenburgs werk eindigt dit verhaal in mineur. "De onderzoeksgroep waarin ik werkte, wordt stopgezet vanwege geldgebrek. De universiteit had het geld nodig voor onderzoek naar alternatieven voor dierproeven. Ook belangrijk natuurlijk." Zelf gaat de vers gepromoveerde nu aan de slag bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Haar promotor gaat met pensioen. Ze hoopt dat iemand haar werk oppakt.

In een levenloos lichaam veranderen de bloedwaarden met de minuut