Ook verantwoorde multinationals schuiven risico's af bij trammelant

Description

Promovenda: Het wachten is op een rechter die zijn nek uitsteekt voor werknemersbelang

Het voelt onrechtvaardig. In Bangladesh stort een gammel geconstrueerde kledingfabriek in, 1100 naaisters komen om. De multinationals die er, op zoek naar de scherpste prijs, hun T-shirts, broeken en zomerjurken lieten maken, zijn daar hooguit moreel, maar zeker niet juridisch op aan te spreken.

En daar maken afspraken over maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) geen einde aan, stelt juriste Louise Vytopil vast. Zij vroeg 150 multinationals in Nederland, Groot-Brittannië en Californië om open kaart te spelen: wat staat er in de contracten, algemene voorwaarden en gedragscodes die ze overeenkomen met hun leveranciers? Na veel bellen en aandringen - 'ik voelde me net een telefonische verkoper' - stemden er zo'n veertig toe.

Gisteren promoveerde Vytopil aan de Universiteit Utrecht op de resultaten van haar onderzoek met een ontluisterende conclusie: multinationals verplichten zich tot niets. De mvo-afspraken die ze maken, leggen het risico bij de maakbedrijven lager in de handelsketen.

Is er trammelant - worden er werkende kinderen betrapt of draait het personeel onmenselijk lange dagen - dan mag de multinational zonder poespas zijn contract met dat naai-atelier in India of die ananasverpakker in Kameroen verbreken. "Maar de multinational zelf is lastig aan te pakken. Bewijs maar eens dat die kinderen er niet hadden gewerkt als hij daar bijtijds controles had uitgevoerd."

Zo kan de Nederlandse overheid dat toch niet bedoeld hebben toen ze bedrijven tot mvo-beleid verplichtte?

"Nederland wil dat bedrijven laten zien dat ze weten wat zich in hun keten afspeelt. Voor Engeland en Californië geldt dat net zo. Overheden gaat het vooral om transparantie, ze leggen bedrijven geen wettelijke zorgplicht op. En dus zegt minister Ploumen van buitenlandse handel dat mvo niet optioneel is, dat alle bedrijven aan mvo-regels moeten voldoen, maar maakt ze geen wetten waarmee hun zorgplicht afdwingbaar is. Net als andere landen vreest Nederland voor zijn vestigingsklimaat. Een beetje slappe keuze."

Staan werknemers die schade lijden daarom met lege handen?

"Werknemers zitten in een lastige positie. Zij hebben namelijk helemaal geen contract met die multinational, dat heeft hun baas. Willen zij schade kunnen claimen, dan moet zijn vastgesteld dat de multinational een zorgplicht heeft ten aanzien van het personeel van zijn leverancier. Dat is een bijna onmogelijke missie."

Consumenten kunnen wel wat, schrijft u. Welk wapen hebben zij?

"In 2004 liep er in de VS een zaak tegen sportkledingfabrikant Nike. Dat bedrijf zei in reclames dat het een van de betere ondernemingen was in maatschappelijk verantwoord ondernemen, maar dat bleek niet te kloppen. Een consument voelde zich bedrogen en stapte naar de rechter. Die zaak is voor miljoenen geschikt. Zo bereik je dus wel iets - een groot bedrag is naar de Amerikaanse Fair Labor Association gegaan - maar het levert geen rechtelijke uitspraak op waar werknemers iets mee kunnen. En die is nodig. Er zijn zo weinig uitspraken over schade dat rechters internationaal zich vooral op elkaars uitspraken baseren."

Wat nu?

"Ik ben net de uitspraak aan het lezen in de klimaatzaak tegen de staat die stichting Urgenda deze week heeft gewonnen. Niemand had gedacht dat Urgenda zou winnen. Zo zie je, er is maar één rechter nodig die bereid is creatief te denken en anders tegen een zaak aan te kijken.

"Of werknemers een zaak hebben tegen multinationals, ligt niet alleen aan wat er aan mvo-afspraken op schrift staat. Dat ligt ook aan de feiten en omstandigheden. Wat heeft een multinational gedaan om schade te voorkomen? Had er meer van hem verwacht mogen worden? Er hoeft maar één rechter bereid te zijn zijn nek uit te steken en niet alleen te kijken naar de letter van een mvo-gedragscode, maar ook naar de geest."