Media coverage
3
Media coverage
Title Zelfgemaakte rivieren / Lek en Hollandse IJssel zijn gemaakt door de mens Degree of recognition National Media name/outlet Volkskrant Media type Print Country/Territory Netherlands Date 2/10/18 Description Hoewel Rijkswaterstaat aan het begin van onze jaartelling nog niet bestond, had de mens ook toen al invloed op de loop van de Nederlandse rivieren. De Lek en de Hollandse IJssel zouden zonder toedoen van de mens zelfs niet bestaan. Dat schreven aardwetenschappers van de Universiteit Utrecht afgelopen week in het vakblad Geology. Deze rivieren sneden zich in de eerste eeuwen na Christus dwars door het veenmoerasbos dat tegenwoordig het Groene Hart vormt, en verbonden zo de Oude Rijn met de Maas bij Rotterdam. Dat was de voorafgaande duizenden jaren niet gelukt, maar nu gaven de bewoners van het riviergebied onbewust het laatste benodigde zetje. Van twee kanten De beïnvloeding van de Rijn begon stroomopwaarts. Ontbossing langs de rivieroevers in Duitsland zorgde voor extra erosie, en daarmee voor extra slib in de rivier. Dat stroomde naar Nederland en werd daar afgezet op het veen. ‘En dat zakte vervolgens door het extra gewicht omlaag’, zegt fysisch geograaf Harm Jan Pierik, hoofdauteur van het Geology-artikel. Daarnaast streken er steeds meer mensen neer in het stroomgebied van de Maas. Zij ontwaterden het veen om landbouw te kunnen bedrijven. Ook dat leidde tot bodemdaling, waardoor getijdenstromen vanuit zee steeds dieper het moerasbos in konden komen. Zo kropen de zijtakken van de Maas en de Rijn langzaam naar elkaar toe, om uiteindelijk op twee plekken door het moerasgebied heen te breken. In het stuk Oude Rijn tussen Wijk bij Duurstede en Katwijk aan Zee stroomt sindsdien veel minder water dan voorheen. Alert Het onderzoek geeft aanleiding om alert te zijn in dichtbevolkte delta’s waar tegenwoordig snelle bodemdaling plaatsvindt, schrijven de Utrechters - zoals die van de Mekong, de Mississippi en de Ganges. Rivierdoorbraken kunnen zeer plotseling optreden en enorme overstromingen veroorzaken. Zo vielen in China vielen in 1931 twee miljoen slachtoffers toen de Gele Rivier zijn opeens zijn loop verlegde. ‘Maar zo gaat het meestal niet’, relativeert Pierik. Het ontstaan van de Lek en de Hollandse IJssel duurde zelfs enkele eeuwen. ‘Wat ik belangrijker vind, is dat ons onderzoek aantoont dat plaatselijke activiteiten uiteindelijk grootschalige effecten kunnen hebben, en dan ook nog eens op een heel andere plek’, zegt Pierik. ‘In dit geval kunnen we goed zien hoe dat is afgelopen. Voor processen waar we zelf middenin zitten niet.’ Degelijk De Utrechtse geografen reconstrueerden de geschiedenis van de Rijn-Maasdelta uit de analyse en datering van riviersedimenten, en koppelden deze aan archeologische vondsten; Zo bewezen holle boomstammen met afsluitkleppen dat er inderdaad sprake is geweest van ontwatering. ‘De onderzoekers hebben voor de reconstructies veel gegevens gebruikt, en methodes die hun waarde al tientallen jaren bewijzen’, zegt geomorfoloog Bart Makaske van Wageningen University & Research, die zelf niet bij de studie betrokken was. ‘Het is degelijk onderzoek, en dat je het ook op andere deltagebieden kan toepassen maakt het extra interessant.’ Producer/Author Marlies ter Voorde URL https://www.volkskrant.nl/es-b7b1b8b4 Persons H.J. Pierik, Esther Stouthamer, Tim Schuring, Kim Cohen, B. Makaske Title Ongewild schiep de mens IJssel en Lek Degree of recognition National Media name/outlet NRC Media type Print Country/Territory Netherlands Date 27/09/18 Description In de Romeinse tijd veranderde de loop van de Rijn ingrijpend. Ontwatering en ontbossing leidden tot de geboorte van Lek en IJssel. Producer/Author Gemma Venhuizen URL https://www.nrc.nl/nieuws/2018/09/27/romeinse-slotengravers-verlegde-ongewild-loop-rijn-a1867053 Persons H.J. Pierik, Esther Stouthamer, Tim Schuring, Kim Cohen Title 'Mens zorgde onbedoeld voor ontstaan van de Lek' Degree of recognition Regional Media name/outlet RTV Utrecht Media type Web Country/Territory Netherlands Date 27/09/18 Description WIJK BIJ DUURSTEDE - De mens heeft ruim vóór de grootschalige ontginningen in de Middeleeuwen al invloed gehad op het gedrag van rivieren in de Nederlandse delta. Sterker nog: de rivier de Lek is rond het jaar 300 al onbedoeld door de activiteiten van mensen ontstaan. Die ontdekking hebben fysisch geografen van de Universiteit Utrecht gedaan.
Aan het begin van de jaartellingen begonnen mensen zich te vestigen rondom het Groene Hart, toen nog een moerasbossengebied. Om het daar zo bewoonbaar mogelijk te maken, werd het moeras beetje bij beetje weggehaald. Daardoor kon het water van de Rijn steeds dieper het ontgonnen gebied binnendringen.
GROTE EFFECTEN
In dezelfde tijd werd in het Duitse achterland van de Rijn op grote schaal bos gekapt. Hierdoor ontstond erosie op de hellingen, en voerde de Rijn veel slib mee. Dit kwam weer in het 'Groene Hart' terecht, en het extra gewicht van al het afgezette slib zorgde dat het veen steeds verder ingedrukt werd. Het water kreeg alle vrijheid en et voilà: de Lek was daar. Ook de Hollandse IJssel is op dezelfde manier ontstaan.
Het onderzoek is verschenen in het wetenschappelijke tijdschrift Geology. De geografen willen aantonen dat kleine menselijke aanpassingen in het landschap al onbedoeld grote effecten kunnen hebben, en dus ook het beheer van de moderne delta's kunnen beïnvloeden. "Met deze kennis ga je ook anders kijken naar dichtbevolkte delta's zoals die van de Mekong en de Ganges", aldus onderzoeker Harm Jan Pierik. "Want met een stijgende zeespiegel en snelle bodemdaling kan dit op grote schaal voor veranderingen zorgen."Producer/Author RTV Utrecht redactie URL https://www.rtvutrecht.nl/nieuws/1823534/mens-zorgde-onbedoeld-voor-ontstaan-van-de-lek.html Persons H.J. Pierik, Esther Stouthamer, Tim Schuring, Kim Cohen
Media contributions
2Media contributions
Title Mens zorgde onbedoeld voor rivierverleggingen in de Nederlandse delta Degree of recognition National Media name/outlet UU GEO Nieuws Media type Web Country/Territory Netherlands Date 26/09/18 Description Ruim vóór de grootschalige ontginningen en bedijkingen vanaf de Middeleeuwen had de mens al een sterke invloed op het gedrag van rivieren in de Nederlandse delta. Fysisch geografen van de Universiteit Utrecht hebben aangetoond dat in het begin van onze jaartelling de rivieren Lek en Hollandse IJssel stapsgewijs zijn ontstaan door een combinatie van lokale bodemdaling en extra sedimentaanvoer uit het achterland, beide veroorzaakt door mensen. Het onderzoek is verschenen in het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift Geology. ‘Kleine aanpassingen in het landschap kunnen onverwacht doorwerken op grote schaal. Deze kennis over de Nederlandse geologische geschiedenis leert ons waarom we ook bij het beheer van moderne delta’s rekening moeten houden met onbedoelde effecten van menselijke ingrepen.’ Producer/Author UU GEO / S.H.J. van Meulenbrouck URL https://www.uu.nl/nieuws/onbedoelde-rivierverleggingen-Nederlandse-delta Persons H.J. Pierik, Esther Stouthamer, Tim Schuring, Kim Cohen Title Changes of river courses in the Dutch delta unintentionally caused by humans Degree of recognition International Media name/outlet Utrecht University Fac. Geosciences Media type Web Country/Territory Netherlands Date 26/09/18 Description Dutch geological history indirectly useful for present-day deltas
Even long before medieval inhabitants reclaimed land and raised dykes at large scale, humans have had a strong impact on river behaviour in the Dutch delta plain. Physical geographers at Utrecht University have demonstrated that two present Rhine branches – the rivers Lek and Hollandse IJssel – have developed stepwise in the first centuries AD, as a result of human impact on the landscape. These river branches formed due to land subsidence in the Dutch peatlands and by increased sediment supply from the German hinterland, both of which were human-induced. The study was published in the authoritative journal Geology. ‘What began as minor changes in the delta landscape can have unexpected large-scale outcomes. Insights into Dutch geological history help us to convey messages on why unintentional natural effects of human interventions are to be taken into account in the management of modern deltas.’Producer/Author UU GEO / S.H.J. van Meulebrouck URL https://www.uu.nl/en/news/unintentionally-caused-changes-in-river-courses Persons H.J. Pierik, Esther Stouthamer, Tim Schuring, Kim Cohen