Hoeveel tosti's is een uurtje kunstgras?

Description

Trouw

4 maart 2017 zaterdag

| Wetenschap; Blz. 16, 17

1384 woorden

Hoeveel tosti's is een uurtje kunstgras?

WILLEM SCHOONEN

RUBBERGRANULAAT | Waarom die ingewikkelde rapporten en discussies over het risico van voetballen op kunstgras? Kun je dat niet op je klompen aanvoelen?

Hoe mooi zou het zijn als er een toxicologisch abc'tje was, een simpele methode om te bepalen of je je druk moet maken over fijnstof in de lucht, zink in de bodem, je zwart gegrilde biefstuk, de korrels op je voetbalveld. Zo zou je iets beter beslagen ten ijs potentiële gevaren kunnen inschatten.   Zo'n abc'tje bestaat niet. Het beoordelen van toxicologische risico's is het werk van specialisten, die kennis hebben van de literatuur over allerhande stoffen, die metingen kunnen doen in het lab en effecten op mens en dier kunnen onderzoeken. Voor de leek is het nauwelijks te doen. Maar die maakt zich wel zorgen, zeker als er nieuwe risico's opduiken, bijvoorbeeld in de vorm van een rubbergranulaat op het voetbalveld. Er zijn bibliotheken vol geschreven over hoe mensen risico's ervaren, en hoe vertekend hun waarneming kan zijn. Zo denken mensen vaak te licht over risico's de ze zelf nemen, en overschatten ze die waartoe ze door een ander worden gedwongen. Veel mensen vinden vliegen enger dan autorijden. Hoe vaak statistieken ook laten zien dat autorijden veel gevaarlijker is dan vliegen, het idee dat je zelf aan het stuur zit geeft je meer vertrouwen dan vastzitten in een toestel waarover je geen controle hebt. Uit onderzoek blijkt verder dat nieuwe, nog onbekende risico's er vaak harder in hakken dan bekende. Het gevaar van een nieuw fenomeen als elektromagnetische straling van je mobiel wordt vaak te hoog ingeschat. Een oude bekende, zoals alcohol, juist te laag. Passief roken Het kan dan verhelderend zijn risico's te vergelijken (zie box), eenvoudig is dat niet. Het vergt veel gegevens en rekenwerk. Onderzoekers van de GGD Amsterdam, de Universiteit Utrecht en het RIVM publiceerden vorig jaar zulk rekenwerk om de effecten van de luchtverontreiniging van verkeer op het netvlies te krijgen. Zij vergeleken de uitstoot van verkeer met de effecten van passief roken en konden laten zien dat wonen aan de ring van Amsterdam eenzelfde effect heeft als het 'meegenieten' van de rook van 10 sigaretten per dag. De halvering van het verkeer in een drukke straat in Den Haag bleek een gezondheidswinst op te leveren van 4 passief gerookte sigaretten minder per dag. Zo'n vergelijking kan mensen veel meer inzicht geven dan kale concentraties fijnstof en stikfstofoxiden, zegt Rik van de Weerdt, arts en toxicoloog bij de GGD Gelderland Midden en een van de wetenschappelijke adviseurs van het RIVM bij het recente onderzoek naar de risico's van voetballen op kunstgras. Ook daarvoor had Van de Weerdt best zo'n vergelijking willen hebben: "Ik heb een zoon die voetbalt. Na de wedstrijd willen die jongens in de kantine allemaal een tosti. Dus ik dacht: het risico van kunstgras, hoeveel tosti's is dat? "Belangrijke componenten in het rubbergranulaat op het kunstgrasveld zijn PAK's (polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Die zitten ook in voeding, zeker als die voeding uit een tosti-ijzer komt. Ik ben gaan zoeken naar gegevens over PAK's in tosti's, maar dat is ingewikkeld, omdat het afhangt van het soort deeg, de verhitting en noem maar op. Je moet eigenlijk die tosti's uit de voetbalkantine in het lab analyseren om er iets zinnigs over te kunnen zeggen." Korrels inslikken Het RIVM heeft dat gedaan met rubbergranulaat van kunstgrasvelden, om na te gaan hoeveel schadelijke PAK's kunnen vrijkomen als je die inslikt. In het veelbesproken recente rapport over de kwestie komt het RIVM tot de conclusie dat je de hoeveelheid PAK's die kunt binnenkrijgen door het rubbergranulaat een factor vijftig lager is dan wat je met je voeding toch al inneemt. Een abc'tje voor de leek zou, net als echte toxicologen doen, beginnen bij de bron: over welke risico, over welke stof hebben we het? Als je geluk hebt, staat dat op de verpakking. Zo niet, dan kun je het wellicht achterhalen bij de leverancier. Weet je om welke stof het gaat, dan kun je de mogelijke effecten daarvan opzoeken. Wikipedia biedt veel informatie. En nog meer kun je vinden bij eChemPortal, een database van de Organisatie voor Economische Samenwerking (OESO). Daar kun je van alles vinden over stoffen, van handige risicokaarten tot vuistdikke onderzoeksrapporten. Maar als je de toxicologische eigenschappen van een stof hebt gevonden, moet het lastige werk nog beginnen. Je moet bepalen langs welke weg je aan die stof wordt blootgesteld; is dat de slokdarm, de luchtwegen, de huid? Voor de PAK's in het rubbergranulaat op het voetbalveld staan in principe alle drie die routes open. Inslikken blijkt de belangrijkste, maar dat is niet evident; ouders die hun voetballertjes met roetvegen op hun lijf zien thuiskomen, denken eerder aan de huid. Blootstellingsroute Is de blootstellingsroute bekend, dan moet de omvang van de blootstelling nog worden berekend. Want die bepaalt het effect. Een stof die je eens in je leven tegenkomt moet heel erg giftig zijn wil die een merkbaar effect hebben op je gezondheid. Arsenicum heeft die eigenschap. Veel andere stoffen hebben pas na langere blootstelling effect op de gezondheid. Intensiteit en duur van de blootstelling aan een stof zijn dus bepalend voor het risico. Wanneer er veel bekend is over een stof en over de omstandigheden waarin die vrijkomt, is dat te schatten. Zo niet, dan moet die blootstelling gemeten worden, waarvoor een leek echter de middelen niet heeft. Als op basis van de toxische eigenschappen van een stof en de omvang van de blootstelling dan een inschatting gemaakt kan worden van het risico, moet dat eigenlijk nog worden vergeleken met blootstelling aan hetzelfde gevaar uit andere bronnen. PAK's bijvoorbeeld zijn stoffen die ernstige gezondheidsschade kunnen veroorzaken maar door toedoen van de mens ook zo wijdverbreid zijn geraakt dat je er hele dag mee te maken hebt, of je nou slaapt, eet, fietst of voetbalt. Je kunt daarover online best informatie vinden, maar een goede interpretatie daarvan is voor de leek vrijwel ondoenlijk. Jammer, het zou zo mooi zijn, zo'n abc'tje. Voor de leek houdt het nu vaak op bij de constatering dat een stof gevaarlijk is. Berekeningen van de blootstelling maakt hij niet. Die berekeningen zijn voor een deskundige ook moeilijk over te brengen, om nog maar te zwijgen van het - politieke - oordeel over welke risico nog aanvaardbaar is. De toxicoloog heeft een ingewikkeld verhaal. Het vergelijken van risico's kan helpen, maar een abc'tje wordt het nooit. Giftige appels en peren   Je kunt je leven met 8 minuten bekorten door: het roken van 1,4 sigaret het drinken van 0,5 liter wijn 100 gegrilde biefstukken te eten 40 eetlepels pindakaas te eten 2 dagen verblijf in een grote stad 2 maanden verblijf in een kleine stad 2 maanden samenleven met een roker 50 jaar wonen op minder dan tien kilometer van een kerncentrale Je kunt geen appels met peren vergelijken, zegt de volkswijsheid, maar dat kan heel goed; het is zelfs verhelderend. Dat roken het leven bekort weet iedereen, maar wist je ook dat een dag in een grote stad bijna één sigaret is, en dat twintig lepels pindakaas hetzelfde effect hebben? Niet dat we onmiddellijk moeten stoppen met roken (wat verstandig zou zijn), de grote stad moeten verlaten en pindakaas moeten afzweren. Naar nul krijg je de risico's van het leven niet; tenzij door overlijden. Waar het hier om gaat is een idee te krijgen van de verhoudingen tussen risico's. Het opstellen van een illustratief lijstje als dit, enkele decennia geleden gemaakt door de Amerikaanse fysicus Richard Wilson, vergt veel werk en deskundigheid. Voor de risicovergelijking kijk je naar de sterfte door bijvoorbeeld longkanker als gevolg van roken. Die sterfte door roken wordt dan teruggerekend naar een levensbekorting per hoofd van de bevolking in minuten. Vervolgens ga je na hoeveel sigaretten die bevolking rookt. Dat getal reken je terug naar een gemiddelde per hoofd van de bevolking. En de twee cijfers die je nu hebt verkregen, leveren samen de uitkomst dat het roken van 1,4 sigaret je 8 minuten van je leven kost. Dat betekent dus niet dat de 1,4 sigaret die je net hebt gerookt jouw dood 8 minuten dichterbij heeft gebracht; het is een gemiddelde over de bevolking.   Veel mensen vinden vliegen enger dan autorijden, wat de statistieken ook zeggen   Wonen aan de Amsterdamse ring staat gelijk aan tien sigaretten per dag passief roken